Als je te maken hebt (gehad) met een narcist in je leven is het raadzaam zijn/haar pathologie te kennen. Je kunt daartoe het Handboek van de psychiaters erbij pakken, de DSM 5. En dat levert dan de volgende informatie op
Inhoud blog
Kenmerken van narcisme
De start van de pathologie is op jongvolwassen leeftijd. Aan minstens 5 van de volgende kenmerken wordt voldaan:
- Groots gevoel van eigen belangrijkheid
- Preoccupatie met fantasieën over macht, genialiteit, ideale liefde en schoonheid
- Geloof in eigen uniekheid en idee dat hij/zij alleen begrepen kan worden door speciale mensen of met een hoge status
- Behoefte aan bewondering, de bevestiging zoeken van zijn/haar applauspubliek
- Gevoel van recht, verwachten speciale behandeling en meegaandheid
- Exploitatie van anderen, misbruik maken van anderen om eigen doelen te bereiken
- Gebrek aan empathie, invoelend vermogen. Perspectief wisseling lukt niet, de mogelijkheid aanvaarden dat een ander een andere mening heeft laat staan deze te respecteren
- Jaloezie of het idee dat anderen jaloers zijn, projectie van eigen jaloersheid op anderen op het paranoïde af
- Arrogante of hooghartige houding
Deze kenmerken van narcisme zijn structureel en zichtbaar op meerdere levensterreinen als men het gedrag wat uit deze kenmerken voortkomt herkent.
Mythen en fabels over narcisme
De theorie in het DSM 5 is vrij droge materie. Om het narcisme wat invoelbaarder te maken wordt veelal de mythe verteld van Narcissus, de jonge knaap die zichzelf bewonderde in de spiegel van het wateroppervlak van een meer.
Ook fabels, waar een dier centraal staat, lenen zich ertoe als tool om het narcisme beter te begrijpen. Fabels hebben een morele boodschap in zich en worden als volksvertelling al eeuwen van de ene generatie op de andere doorgegeven.
De Griekse schrijver Aesopus schreef o.a. ‘ De kikker en de schorpioen ‘ , ‘De krekel en de mier ‘ en een aantal verhalen over de vos.
Hedendaagse verhalen
Jean de la Fonteine vertaalde deze verhalen naar hedendaagse werken.
Collega psycholoog Appelo gebruikt bijvoorbeeld de eigenschappen van de kikker om het zwart/wit denken van de narcist uit te leggen.*)
En Joyce Korver, advocaat-mediator, hanteert de voorbeelden van dierengedrag om de conflictoplossingsstijlen van deelnemers aan een teamgesprek te verklaren.**)
De vos en de druivenstruik legt het fenomeen uit
In deze blog behandel ik de fabel ‘De vos en de druiven’, omdat dit een deel van het externaliserend gedrag van de narcist zo duidelijk verklaart. In het kort gaat deze fabel als volgt:
Een hongerige vos komt bij een rijkelijk gevulde druivenstruik. Grote trossen druiven hangen aan de struik, rijp om te eten. Het water stroomt de vos uit de bek. De grote trossen hangen echter erg hoog. Hij springt en springt maar mist. Hij krijgt de druiven niet te pakken.
Na als deze pogingen raakt hij uitgeput en gaat zijn lichaam pijn doen. Teleurgesteld en boos na zijn laatste falende poging roept hij: “Ik wil die druiven helemaal niet! Ze zijn zuur! Niet geschikt om te eten”. Waarna hij afdruipt.
Het gezegde ‘de druiven zijn zuur ’is op deze fabel gebaseerd.
Diskwalificatie van je doel bij teleurstelling
In de pathologie valt deze aanpassing van de verklaring van de vos over dat de druiven eerst aantrekkelijk zijn naar niet eetbaar en zuur druiven onder wat je noemt diskwalificatie van je doel, een disfunctionele coping vaardigheid. Een onhandige manier op met teleurstelling om te gaan.
Als mensen gefrustreerd raken omdat ze hun doelen niet bereiken, hebben ze de keuze uit 2 dingen:
- ze gaan over tot zelfanalyse, proberen ervan te leren om het later beter te doen
- ze diskwalificeren het doel met uitspraken als:
- Ach het ligt aan die rotopleiding dat ik onvoldoendes haal”
- -“Mijn tennisracket deugt niet daarom verlies ik de wedstrijd”
- -“Het ligt allemaal aan jou hoor, door jou lukt mij dit niet”.
De schuld aan dingen buiten zichzelf geven
Iets wat niet lukt o.a. vanwege zijn gebrek aan EQ wordt verklaard door zijn falen toe te schrijven aan de rol van anderen, dingen buiten hemzelf.
Collega Appelo legt in zijn metafoor van de ‘narcistische cirkel ‘ uit dat het de narcist ontbreekt aan een stevig, veilig gehecht fundament. Door het onveilig gehecht zijn heeft de narcist een inadequaat innerlijk werkmodel ontwikkeld. En vanuit dat model verklaart hij zichzelf en de wereld . Het werkmodel bevat de volgende elementen: zijn zelfbeeld is broos en kwetsbaar, zijn emotieregulatie onvoldoende en hij bezit een laag EQ.
En vanuit dat innerlijke werkmodel ontstaan dan ( sociale) inschattingsfouten. De narcist gaat dan als hij faalt brullend om zich heen slaan. En dat is dan het vossen-gedrag.
Vossen gedrag
Hij geeft de schuld aan alles en iedereen om zijn ego te beschermen.
Dat kan door
-het rechtstreeks beschuldigingen uiten aan het adres van alles en iedereen
– en/of door een klaagzang van slachtofferschap op te zetten vanuit zelfmedelijden.
Hij verstoot daardoor uiteindelijk mensen, of mensen verlaten hém. Zijn eindconclusie is dan opnieuw dat de wereld erop uit is zijn lijden te vergroten en dat hij zijn brulgedrag nodig heeft om overeind te blijven. Op deze manier blijft hij geloven in wat zijn aanname is. En is de narcistische cirkel rond. Hij zit vast in zijn eigen loop.
Het de waarheid zo te verdraaien dat de ander schuld heeft aan zijn falen, hoort in het lijstje van misdragingen van Intiem Terreur, Coercive Control. Denk aan gaslighting, uitschelden en bekritiseren en chantage.
Moraal van dit verhaal?
Dus word je geraakt door de voortdurende stroom van verwijten en kritiek van de narcist probeer dan te denken aan het verhaal, de fabel, van de Vos en de druiven. Het is onderdeel van zijn gevecht om zelfbehoud. Het heeft niks, maar dan ook niks met jou te maken. Laat zijn verklaring bij de narcist zelf , laat het voor wat het is, dat gaat je echt helpen overeind te blijven als omgang noodzakelijk is ( bij een werkrelatie, ouderrelatie, familierelatie) !
Mocht je nog meer willen weten over de pathologie van het narcisme en vooral ook hoe je jezelf daarbij staande houdt kun je je hulpvraag neerleggen bij Psychologiepraktijk RET jezelf
Hilde Brettschneider, psycholoog voor jeugd en volwassenen schrijft over de kenmerken van narcisme.
Bronvermelding:
*)Een spiegel voor narcisten, M.Appelo,2020, BOOM
**)In 10 stappen relaxed ruzie maken, Joyce Korver,2021, eBookPoint/Expert
REAGEER OP DEZE BLOG