Echtscheiding en geloofsovertuiging

De interculturele scheiding op grond van je levensovertuiging

Het is een alomvattende gedachte dat mensen vanuit hun levensovertuiging niet mogen scheiden, simpelweg ‘het mag niet van God’. Maar soms spelen ook angst, schaamte, schande over de familie een grote rol. In zulke situaties zou de scheiding van tafel en bed een uitkomst kunnen bieden. De partners blijven volgens de wet getrouwd, maar leiden hun levens apart van elkaar. Een scheiding van tafel en bed is in zijn procedure vergelijkbaar met een officiële echtscheiding.

In deze blog zal ik de godsdiensten en levensbeschouwingen van de Islam, Rooms-katholicisme, Jodendom, Protestantisme en Humanisme onder elkaar zetten en aangeven ‘hoe omstreden de echtscheiding is bij de verschillende godsdiensten en levensbeschouwingen’. Als interculturele scheidingsspecialist is het van belang om partijen verder te helpen in hun (echt)scheidingsproces en kennis te hebben van hun Godsdienst en levensbeschouwing.

Echtscheiding en geloofsovertuiging

Godsdienst en levensbeschouwing 

Islamieten die willen scheiden hebben daarvoor, in tegenstelling tot joden, geen toestemming nodig van hun partner. Hoe omstreden is echtscheiding bij de verschillende godsdiensten en levensbeschouwingen? Onderstaand een overzicht.

Islam 

Echtscheiding is in de islam een eenzijdig, door de man uitgesproken verstoting (talak) van zijn vrouw. Hij hoeft daarvoor geen reden op te geven. Verder wordt een huwelijk ontbonden door geloofsafval en door een vervloekingsformule na overspel van de vrouw. Ook de vrouw kan het huwelijk ontbinden door de bruidsgave aan haar man terug te geven. Door het ontvangen hiervan geeft de man al zijn rechten op zijn vrouw op. Zelden wordt een huwelijk ontbonden via de rechter die de vermogensrechtelijke overeenkomsten nietig verklaart. Wel is de vrouw in de loop van deze eeuw in veel islamitische landen in juridische zin gelijkgesteld aan de man. In Turkije werd het burgerlijk recht in 1926 volledig geseculariseerd. Andere islamitische landen volgden, met aanpassing of gedeeltelijk behoud van de goddelijke wet.

Rooms-katholicisme

Volgens het rooms-katholicisme is een huwelijk tussen twee gedoopten volstrekt onontbindbaar. Alleen wanneer twee gedoopten niet met elkaar naar bed zijn geweest en een van hen op grond van ‘hogere motieven’ wil scheiden, wil de priester de hand nog wel eens over het hart strijken (privilegium Petrinum). Ook staat de kerk scheiding van tafel en bed toe, alleen mogen de beide echtelieden in dat geval niet hertrouwen.

Deze gevallen van huwelijksontbinding (divortium) moeten niet worden verward met een nietigverklaring (nullitas matrimonii), die vaststelt dat er – ondanks de huwelijksceremonie – geen huwelijk was omdat noodzakelijke voorwaarden voor een geldig huwelijk ontbraken. Ondanks haar principiële afwijzing van echtscheiding legt de kerk zich in de praktijk vaak neer bij de echtscheidingswetgeving.

Jodendom

Het verbreken van de huwelijksband gebeurt in het jodendom via de scheidingsakte (get). De man schrijft de akte en draagt hem, zelf of via een vertegenwoordiger, over aan zijn vrouw. De get mag niet worden opgesteld zonder toestemming van een rabbinale rechtbank. Die gaat alleen akkoord wanneer de gronden voor de echtscheiding duidelijk zijn en wanneer het bedrag dat bij het trouwen is vastgesteld voor het geval zich een scheiding mocht voordoen, is uitbetaald. Wanneer een van beide partijen niet bereid is mee te werken, is scheiding onmogelijk en kan geen nieuw huwelijk worden gesloten. De reform-joden in Amerika nemen genoegen met alleen een burgerlijke scheiding; de conservative-joden laten een bepaling in de huwelijksakte opnemen dat beide partijen bij een scheiding hun medewerking zullen verlenen.

Protestantisme

In het lutherse en gereformeerde protestantisme is echtscheiding in beperkte mate geoorloofd, alhoewel het huwelijk tegelijkertijd als onontbindbaar wordt beschouwd. Vooral de lutherse kerk heeft de neiging zich te voegen naar het echtscheidingsrecht van de overheid. Traditionele anglicanen houden zich aan de bijbelse wet dat ‘een ieder die zijn vrouw wegzendt om een andere reden dan ontucht, maakt dat er echtbreuk met haar gepleegd wordt’. Zij kunnen pas hertrouwen na het overlijden van hun wettige partner (denk aan prins Charles). Gereformeerden daarentegen verschillen vaak van mening over de gronden voor echtscheiding. Sommigen noemen alleen overspel, anderen ook ‘kwaadwillige verlating’ – al dan niet in religieuze zin. Omdat overspel door Nederlandse protestanten vaak als voorwendsel wordt gebruikt voor echtscheiding, is ‘ernstige ontwrichting van het huwelijk’ als echtscheidingsgrond steeds acceptabeler geworden. Dit neemt niet weg dat de kerk verzoening predikt en echtscheiding zoveel mogelijk probeert te voorkomen.

Humanisme

Volgens het humanisme is een huwelijk een liefdesband tussen man en vrouw. Omdat humanisten uitgaan van vrije, volwassen mensen, menen zij dat huwelijkspartners zelf moeten beslissen of ze hun huwelijk willen voortzetten dan wel beëindigen. Indien beide echtgenoten de liefdesband willen verbreken, moet de echtscheiding door de rechter zonder meer kunnen worden uitgesproken. Indien slechts een van beiden de echtscheiding wenst, zou volgens sommige humanisten ook echtscheiding zonder opgaaf van redenen mogelijk moeten zijn. Wel dienen in zo’n geval de belangen van de wederpartij en de eventuele kinderen van tevoren te zijn veiliggesteld.

Nasrien Goelmohamed