Partneralimentatie, ouderschapsplan, pensioen en afwikkeling vermogen

Je relatie is ten einde, je hele leven staat op zijn kop en dan moeten er ook nog vele praktische, financiële en juridische zaken worden geregeld. Niet voor niets wordt een scheiding, naast het verlies van een dierbare, ontslag en verhuizing als een van de meest stressvolle gebeurtenissen genoemd. Overzicht en structuur geven dan houvast. In deze blog wil ik je overzicht en structuur bieden door de belangrijkste, juridische gevolgen van een scheiding in kaart te brengen en uit te leggen op welke wijze je de afwikkeling kunt regelen.

Wat is een scheiding?

Onder scheiding versta ik zowel de ontbinding van het huwelijk door echtscheiding, de ontbinding van een geregistreerd partnerschap, als de verbreking van een samenleving met of zonder samenlevingscontract. De ontbinding van het huwelijk door echtscheiding en de ontbinding van het geregistreerd partnerschap, kunnen als gelijk worden beschouwd voor wat in deze en de volgende blog is beschreven. Voor het gemak schrijf ik alleen over echtscheiding en huwelijksvoorwaarden, maar daaronder moet ook worden verstaan ontbinding van het geregistreerd partnerschap en partnerschapsvoorwaarden.

Internationale scheiding

In internationale zaken zal goed moeten worden bekeken of de Nederlandse rechter rechtsmacht heeft om te beslissen en of Nederlands recht wel van toepassing is. Een zaak is internationaal als een of beide partners een andere dan de Nederlandse nationaliteit hebben en/of hun feitelijke woon- of verblijfplaats hadden of hebben buiten Nederland. In deze blog beschrijf ik wat geldt volgens Nederlands recht.

De belangrijkste onderwerpen bij een scheiding

Grofweg zijn er vier onderwerpen die bij een scheiding relevant zijn:
1. Het ouderschapsplan;
2. Partneralimentatie;
3. De vermogensrechtelijke afwikkeling;
4. Het pensioen.

Het ouderschapsplan

Allereerst is van belang te weten wie het gezag over de kinderen heeft. Als kinderen binnen huwelijk zijn geboren, oefenen de ouders het gezag gezamenlijk uit. Zijn kinderen voorafgaand aan het huwelijk geboren en erkend, dan oefenen de ouders na de huwelijkssluiting ook gezamenlijk het gezag uit. Buiten die situaties oefenen ouders alleen gezamenlijk het gezag uit, als zij dat samen hebben laten registreren in het gezagsregister van de rechtbank.

Degenen die het gezag over het kind uitoefenen, nemen de belangrijke beslissingen in het leven van het kind; beslissingen over woonplaats, schoolkeuze en medische behandelingen. Dit soort beslissingen worden bij gezamenlijk gezag gezamenlijk genomen. Als ouders er samen niet uitkomen, moet de rechter om een beslissing worden gevraagd.

Welke onderwerpen in ouderschapsplan

De wetgever verlangt van ouders met gezamenlijk gezag dat zij een ouderschapsplan opstellen als ze uit elkaar gaan. In dat plan moeten minimaal drie onderwerpen worden geregeld:
1. hoe verdelen de ouders de zorg voor de kinderen (waar zijn ze wanneer);
2. hoe verdelen de ouders de kosten van de kinderen;
3. hoe communiceren de ouders over de kinderen.

Wat als ouder geen gezag heeft

De ouder die geen gezag heeft, heeft in beginsel recht op contact met en informatie over het kind. En die ouder moet geraadpleegd worden door de andere ouder bij het nemen van belangrijke beslissingen voor het kind. De ouder zonder gezag is ook verplicht bij te dragen in de kosten van het kind. Dus ook als maar een ouder het gezag uitoefent, is het bij scheiding van belang afspraken te maken over het contact met, de communicatie over en de kosten van het kind.

Uitgangspunt voor de wetgever is overigens dat ouders het gezag gezamenlijk uitoefenen. Stel dat vader het gezag wil, maar moeder stemt daar niet mee in; in dat geval kan vader de rechter verzoeken te bepalen dat het gezag gezamenlijk zal zijn. De rechter zal dat verzoek toewijzen, tenzij hij/zij meent dat het kind klem of verloren zal raken tussen de ouders bij gezamenlijk gezag of het anderszins in het belang van het kind is dat het gezag alleen bij moeder blijft.

Partneralimentatie

Duur partneralimentatie

Ex-samenlevers hebben geen onderhoudsverplichting jegens elkaar, tenzij ze iets anders met elkaar hebben afgesproken. Uitgangspunt is dat tussen ex-echtgenoten een onderhoudsverplichting blijft bestaan na de ontbinding van het huwelijk. In principe voor een periode van 12 jaar, maar als het huwelijk korter heeft geduurd dan 5 jaar en kinderloos is gebleven, voor de duur van het huwelijk zelf.

Behoefte en draagkracht

Of die verplichting leidt tot vaststelling van een partneralimentatie wordt kort gezegd enerzijds bepaald door de behoefte van degene die aanspraak maakt op partneralimentatie (de alimentatiegerechtigde) en anderzijds de draagkracht van degene die zou moeten betalen (de alimentatieplichtige).

Doorgaans wordt een behoefte aangenomen als de alimentatiegerechtigde met het eigen inkomen niet in staat is om in dezelfde welstand te leven als tijdens het huwelijk. Daarbij wordt van de alimentatiegerechtigde wel verwacht dat hij/zij voldoende inspanningen verricht om een eigen inkomen te verwerven. Of de alimentatieplichtige vervolgens verplicht is een partneralimentatie te betalen en zo ja, voor welke bedrag, hangt af van zijn draagkracht.

Vaststelling van partneralimentatie op basis van behoefte en draagkracht mag er niet toe leiden dat de alimentatiegerechtigde een hoger vrij besteedbaar inkomen heeft dan de alimentatieplichtige. Als dat het geval blijkt, moet zo worden gecorrigeerd dat de ex-partners een gelijk vrij besteedbaar inkomen hebben. Het maken van alimentatieberekeningen is ingewikkeld en het is dan ook verstandig hier een familierechtadvocaat voor in te schakelen.

De vermogensrechtelijke afwikkeling

Voor de vermogensrechtelijke afwikkeling is van belang onderscheid te maken tussen samenlevers met en zonder samenlevingscontract en gehuwden met of zonder huwelijksvoorwaarden. Wat geldt voor de verschillende situaties is te omvangrijk om in deze blog uiteen te zetten. Belangrijk is dat je nagaat of er sprake is van een contract of huwelijksvoorwaarden of niet. Als er geen sprake is van een contract of voorwaarden, val je terug op het wettelijke regime. Daarover vertel ik in een andere blog graag meer.

Het pensioen

Er zijn twee soorten pensioen: ouderdomspensioen en partnerpensioen.

Ouderdomspensioen

Ex-echtgenoten hebben over en weer aanspraak op de helft van de tijdens het huwelijk door de ander opgebouwde rechten op ouderdomspensioen. Als je binnen twee jaar na de ontbinding van het huwelijk door echtscheiding de pensioenuitvoerder van je ex-partner informeert over de scheiding keert de pensioenuitvoerder maandelijks jouw aandeel aan jou uit vanaf het moment dat je ex-partner de pensioengerechtigde leeftijd heeft bereikt.

Formulier melding pensioenuitvoerder

De mededeling aan de pensioenuitvoerder moet worden gedaan met een speciaal daarvoor bedoeld formulier dat is te downloaden via https://www.rijksoverheid.nl/documenten/formulieren/2016/10/26/formulier-mededeling-van-scheiding-in-verband-met-verdeling-van-ouderdomspensioen. Als je de pensioenuitvoerder niet binnen twee jaar informeert, blijft de aanspraak nog wel bestaan, maar alleen jegens je ex-partner en niet jegens de pensioenuitvoerder.

Bijzonder partnerpensioen

Het bijzonder partnerpensioen is de uitkering die de ex-partner na scheiding ontvangt als de andere ex-partner overlijdt. Er bestaat een recht op bijzonder partnerpensioen als de pensioenregeling voorziet in een partnerpensioen op opbouwbasis. In het geval van een partnerpensioen op risicobasis wordt na scheiding geen bijzonder partnerpensioen toegekend.

Aanspraak op ouderdomspensioen

De aanspraak op een deel van het ouderdomspensioen bestaat alleen in geval van ontbinding van het huwelijk door echtscheiding of de ontbinding van het geregistreerd partnerschap. Ongehuwd samenwonenden kunnen weliswaar overeenkomen dat het ouderdomspensioen bij scheiding zal worden verdeeld volgens de wet, maar de pensioenuitvoerder is niet verplicht daaraan mee te werken. Bij ongehuwd samenwonen kan de ex-partner bij het verbreken van de samenleving overigens wel een aanspraak op bijzonder partnerpensioen hebben. Of dat zo is hangt af van de pensioenovereenkomst en de voorwaarden die daarin worden gesteld.

Aan de hand van de uniforme pensioen overzichten (UPO’s) en pensioenreglementen kan in kaart worden gebracht wat de pensioenaanspraken zijn en hoe het partnerpensioen is verzekerd.

Afwijking van de wettelijke standaardregeling is mogelijk, maar alleen in onderling overleg.

De afwikkeling

Het is belangrijk dat je je bij een scheiding goed laat adviseren over jouw individuele situatie door een deskundige. Voor een echtscheiding zal een advocaat ingeschakeld moeten worden: het echtscheidingsverzoek moet met tussenkomst van een advocaat worden ingediend. Hetzelfde geldt voor de ontbinding van een geregistreerd partnerschap als daar kinderen bij zijn betrokken.

Bemiddeling

Je kunt ervoor kiezen om samen met je ex-partner één advocaat in te schakelen die jullie als bemiddelaar begeleid naar een regeling over de gevolgen van de scheiding. Er zitten veel voordelen aan bemiddeling. Meestal is het traject korter en zijn de kosten lager. Een regeling die je samen opstelt, levert in de uitvoering minder problemen op. In de bemiddeling houd je het heft in eigen handen; je hebt zelf invloed op de uitkomst. Als je de rechter om een beslissing vraagt, omdat jullie er samen niet uitkomen, ben je afhankelijk van een onzeker oordeel. En heel belangrijk: als er kinderen betrokken zijn bij de scheiding is het voor hen heel fijn om te zien dat hun ouders hun zaken samen kunnen regelen. Een scheiding betekent voor een kind verlies, maar als het ziet dat zijn ouders nog goed door één deur kunnen, is daar veel winst te behalen.

Ieder een eigen advocaat

Toch adviseer ik niet iedereen voor bemiddeling te kiezen. Als de conflicten bijvoorbeeld heftig zijn en onoverbrugbaar lijken, kan het beter zijn dat ieder een eigen advocaat in de arm neemt. De kans is dan groot dat een bemiddeling niet slaagt en moet worden beëindigd zonder dat overeenstemming is bereikt. Er is dan tijd en geld verloren zonder resultaat. Partijen zullen dan alsnog een eigen advocaat in moeten schakelen om de eigen belangen te behartigen. Die advocaten kunnen nog wel kijken of toch overeenstemming kan worden bereikt. Lukt dat niet of niet op alle punten, dan moet de rechter om een beslissing worden gevraagd op die punten waar partijen echt niet uitkomen.

Een scheiding is een van de meest impactvolle levenservaringen; of je nu zelf het initiatief tot scheiding neemt of juist de ander. Scheiding betekent verlies, maar het kan een troostende gedachte zijn dat er na een periode van rouw berusting komt en er weer nieuwe perspectieven ontstaan. Het is fijn om in dit proces op een deskundige te kunnen leunen die de nodige steun en structuur biedt.

Annemarie Braun is familierechtadvocaat bij ScheerSanders Advocaten