Een blog voor alle gescheiden ouders: leer van de ervaringen van Iris, kind van gescheiden ouders

Een emotioneel overweldigend proces, voor ouders én hun kinderen

(vervolg blog ‘Wat je van een scheiding kan leren’)

‘Zoveel pijn’

In sommige scheidingen lijkt pijn de regisseur, en deze regisseur heeft een aanstelling voor jaren. Papa/mama lijkt in elke vezel te voelen hoe bedreigend en overweldigend de scheiding is. Traumatisch misschien wel. Papa of mama vindt het confronterend als de ander weer een nieuwe liefde heeft en ‘gewoon’ verder gaat met zijn of haar leven. We horen dat het niet oké is, dat het net lijkt alsof het huwelijk niks waard was, dat wij als gezin niks waard waren. Dat we in de steek gelaten worden.

Papa/mama is ook ontzettend bezorgd over hoe de andere ouder met ons omgaat, om nog maar te zwijgen over die nieuwe liefde. Want wat is dat eng zeg, een onbekende man of vrouw in huis. Wat een bedreiging! Verliefd worden is vreselijk egoïstisch, we moeten dit eerst een plekje geven. Dat kan nog wel jaren duren, want het zit zo ontzettend diep.

Begrijpt papa/mama dan echt niet hoe vreselijk dit is? Hoe confronterend? Dit is een bom onder de hoop dat het weer goed kan komen, dit gaat ontzettend veel invloed hebben op hoe we de scheiding aankunnen. Dit wordt alleen maar erger en erger zo. Als papa/mama niet samen kunnen zijn blijven ze maar alleen! Het levert vooral heel veel ellende op.

Hartverscheurend verdriet

Papa/mama vraagt langdurig emotionele betrokkenheid bij hun verwerking, om te praten, vastgehouden te worden en zich niet zo alleen te voelen. Hun huilen kan hartverscheurend zijn waarbij hun lichaam verkrampt van de pijn. Ze vertellen hoeveel pijn ze hebben en hoe moeilijk zij het vinden om lichtpuntjes te zien voor de toekomst.

‘Oud vuil’

Pijn kan zich ook uiten in boosheid: papa/mama blijven boos op elkaar en het duurt al jaren, soms decennia. Ze behandelen elkaar als oud vuil, en dat wordt ons duidelijk gemaakt ook. We krijgen de ins-en-outs mee van de pijn, het verraad, de ellende en de bijbehorende conflicten en daarmee wordt op ons het appel gedaan om ons te bemoeien met de omgang tussen papa en mama en daarin een kant te kiezen.

Ook al zeggen papa/mama nog zo expliciet dat dat niet de bedoeling is, we krijgen er toch aanknopingspunten voor om ons er wel mee te bemoeien. De ene ouder is het slachtoffer en de andere ouder is de dader. Of misschien wisselen die rollen zich wel af. Het is niet meer te volgen wat nu de bedoeling is in de scheiding.

Wat leer je mij als kind?

Wantrouwen in anderen

Het risico is dat ik als kind in deze scheiding leer dat mensen – zelfs mijn ouders – in de regel niet te vertrouwen zijn. Ik weet als geen ander hoe ik bewijs kan verzamelen om me dat te beseffen: ik heb geleerd hoe ik negatief kan interpreteren wat iemand zegt en doet, hoeveel pijn geliefden je kunnen doen en hoe machteloos je dan staat. Hierdoor kan ik bindings- en/of verlatingsangst ontwikkelen. Als de liefde verkeerd gaat, ga je eraan onderdoor.

Hoe ik anderen moet helpen

Tijdens deze scheiding word ik indirect (‘zoveel pijn’) of direct (‘oud vuil’) voor de karretjes van mijn ouders gespannen. Uit naam der liefde en bescherming denk ik. Ik help, troost, luister, coach, bemiddel, steun, bescherm noem maar op. Hoe groter mijn verantwoordelijkheidsgevoel, hoe meer ik me in bochten wring om hun pijn te verlichten. Het nadeel is dat dit mijn relatie met mijn ouders belast en mijn boosheid en verdriet doet toenemen. Ik raak in de war van alle verhalen en ik kan concentratieproblemen krijgen: mijn hersenen draaien overuren.

Hoe ik faal

Maar hoe ik mijn ouders ook help: het lijkt niet genoeg. De ellende blijft maar voortduren, jaar na jaar. Hoe meer ik probeer te helpen, hoe machtelozer ik me voel, hoe bozer ik kan worden. Je kan de onderliggende woede misschien wel voelen bij mij als kind. Maar ga ik voorbij die boosheid, dan voel ik iets veel meer pijnlijks: ik ben niet goed genoeg. Mijn ouders vonden geen geluk in een gezin met alleen mijn ouder en ik. Wat ben ik dan waard? Ik heb voor mijn gevoel zoveel geprobeerd, maar ik kon mijn ouders niet gelukkig maken. Ik heb aan alle kanten gefaald.

Hoe ik mezelf afsluit voor anderen

Hoe meer ik voor mijn ouders zorg, hoe minder goed ik leer om emotioneel voor mijzelf te zorgen. Pas als de ander gelukkig is, is er rust en kom ik aan mezelf toe. In (toekomstige) relaties bestaat daarom de kans dat ik teveel rekening houd met de ander en dat ik denk dat ik de ander daar een dienst mee bewijs. Ik doe het misschien wel bewust en denk daarom dat ik het onder controle heb. Wat ik me niet besef, is dat ik mij hierdoor voor mijzelf afsluit en daarmee ook voor de ander: ik laat weinig zien wat ik wil en daarmee houd ik emotioneel afstand. Ik ben in relaties eigenlijk alleen. Maar ja… het zit zo in mijn systeem niet met mijn eigen behoeften bezig te zijn. Mijn pijlen richt ik op de ander.

Slechte emotieregulatie

Ik voel wel wat, misschien zelfs heel veel, maar ik kan het niet goed duiden. Laat staan dat ik iets met gevoelens kan. Voor mijn gevoelens als kind was weinig ruimte, het ging vooral over die van mijn ouders. En daarin heb ik geleerd dat negatieve emoties je overspoelen en dat ze toch niet op te lossen zijn. Je kunt zwelgen in je emoties, boos worden of je kunt je terugtrekken, dat zijn ongeveer de opties toch? Ik uit me teveel of te weinig, een gezonde balans vinden is lastig voor mij.

Tips voor ouders die zichzelf hierin (deels) herkennen

Voelen dat je belangrijk bent

Lieve papa en mama die zich hierin herkennen. Ik schrijf dit niet omdat ik jullie de pijn verwijt, dat vind ik heel belangrijk om te zeggen. Jullie pijn gaat bij mij door merg en been, juist omdat het mij raakt. Je bent nogal belangrijk, en daarom valt het mij – en met mij ook andere kinderen weet ik – zo zwaar. Ik schrijf dit omdat kinderen zichzelf niet goed kunnen beschermen tegen dit soort ingewikkelde processen. Ik hoop dat ouders hun kinderen willen beschermen, omdat deze scheiding ze voor problemen zet die zij niet kunnen overzien en die hen tussen hun ouders plaatst. Ouders die zij beiden juist zo hard nodig hebben in een scheiding.

Energie verplaatsen van je ex naar jezelf en de kinderen

Ja, makkelijk gezegd ‘je energie niet meer in je ex stoppen’ (anders dan als co-ouder), alsof er een knop is voor verwijderen van boosheid en verdriet. Dit is voor iedereen persoonlijk, maar ik kan wel iets delen wat mijzelf inspireerde en wellicht inspireert het jou ook. Ik herhaal daarbij de boodschap van een therapeut, zij noemde blijven steken in rouw bij scheiding ‘zelfverloochening’. Als je je ex verantwoordelijk houdt voor het voortduren van die pijn, leg je een deel van de kwaliteit van je leven in zijn/haar handen.

En dat is nogal een risico: het zijn handen van iemand die laat zien niet (meer) met jouw behoeften overweg te kunnen. Je ex tot inzicht willen brengen, willen dat je ex jou begrijpt, de geschiedenis herschrijven met ‘wat als’ scenario’s, je eigen ongeluk vergelijken met het geluk van je ex – noem maar op – het leidt de aandacht af van wat je zelf kunt doen om je geluk weer te vinden. Je creëert hiermee nieuwe teleurstelling en pijn. Je doet immers zo hard je best om je ex (in gedachten) te bewegen naar een plek die je beter trekt, maar je ex beweegt maar niet.

Je bewandelt een chronische lijdensweg en het is belangrijk te beseffen dat je zelf dat pad blijft bewandelen. Het stopt pas zodra jij beslist dat je van dat pad af wilt (om er daadwerkelijk vanaf te komen is wellicht therapie nodig). Die beslissing maak je zelf. Die maak jij als volwassene, die staat voor diens eigenwaarde en weigert diens kwaliteit van leven te laten beïnvloeden door een ex die langdurig blijk geeft jou niet te kunnen bieden wat jij nodig hebt.

Wat heb je te zoeken (in gedachten) bij iemand die jou niks meer biedt dan teleurstelling en pijn? Dat voelt misschien oneerlijk om te stoppen met verlangen naar rechtvaardigheid. Het is ook niet eerlijk. Maar het is nog oneerlijker om nog meer tijd te verspillen. Je ex kan het namelijk niet, om wat voor reden dan ook. Jij kan het wel. En dat is trainen voor een marathon, maar als je hem gelopen hebt heb je zo ontzettend hard gewonnen.

Neem het uitzichtloze van de pijn weg

Het was niet het verdriet of de boosheid wat ik als kind zwaar vond. Het was de intensiteit, het chronische en het onoplosbare ervan. Je hebt een ander nodig die niet meer beschikbaar is, of de ander heeft je pijn gedaan. Je leven hoe het was is niet meer. De toekomst die je voor ogen had is niet meer. En daar stopt het. Vanaf dat punt zit het vast. Je komt niet verder dan dit. Misschien klopt het niet en zit je niet vast, maar kinderen weten en voelen in mijn ervaring niet altijd dat jij het einde wèl ziet.

Dit kan voor kinderen zeer intimiderend en beangstigend zijn (tot het punt waarop ze bang zijn dat je jezelf wat aandoet). Bepaal – eventueel met hulp van een coach of therapeut – grenzen in wat je deelt aan emoties met de kinderen en maak expliciet dat het verdriet en de boosheid een tijdelijk proces is waar jij doorheen komt. Je kunt ook delen wat je doet: vertel bijvoorbeeld over de leuke dingen die je gedaan hebt in de tijd dat de kinderen niet bij jou waren of vertel over de fijne steun die je krijgt van vrienden.

Wijs kinderen hun (kinder!)plek

Wees expliciet en duidelijk naar kinderen dat het niet hun taak is om jou of de andere ouder door de scheiding te begeleiden of om zich te mengen in conflicten. Als ze zich opstellen als jouw beschermer, steun en toeverlaat is dat lief bedoeld, maar zeer schadelijk voor hen en de band met de andere ouder (en op de lange termijn die met jou).

Kinderen willen soms problemen oplossen waar therapeuten en bemiddelaars nog moeite mee hebben. Ze overvragen zichzelf mateloos. Wees hier alert op en wijs ze hierin (liefdevol) hun plek. Je kunt bijvoorbeeld zeggen: ‘Ik waardeer jou en je liefde, ik houd van wie je bent en juist daarom wil ik dat je weet dat dit zaken zijn voor volwassenen. Het is niet aan jou om je hierin te mengen.’ Hou ze er ook daadwerkelijk buiten: deel geen details over welke meningsverschillen er zijn en waar conflicten precies over gaan. De kans op schade is enorm als je ze wel betrekt in de meningsverschillen!

Wees terughoudend met het delen van bezorgdheid

Ga er niet te snel vanuit dat de andere ouder het niet goed met de kinderen voor heeft, ook al gaat de ander nog zo anders met de kinderen om dan jij zou willen. Moedig ze aan hun gevoelens te delen met de andere ouder, benader een ouder zelf met jouw zorgen, maar wees terughoudend met het delen van je zorgen naar de kinderen.

Het klinkt misschien gek omdat ‘je zorgen maken’ ook een uiting van betrokkenheid is, maar in mijn ervaring stuur je ze vooral met een kluitje het riet in: we weten nu allemaal waar we op moeten letten om te zien hoe slecht het gaat, maar ondertussen lost het niks op. Signaleren dat het slecht gaat is een taak van volwassenen, en niet van kinderen. Kinderen kunnen dat niet oplossen namelijk. Kinderen hebben één hoofdtaak in een scheiding: leren aangeven bij beide ouders hoe ze zich voelen.

(Be)oefen compassie

Fouten in de omgang tussen jullie als ex-partners/ouders hoef je niet te ontkennen als kinderen dit al weten, maar je kunt de fouten wel met compassie benaderen. Je kunt bijvoorbeeld zeggen:‘Toen dat gebeurde deed dat mij wel verdriet, dat is niet meer dan normaal. Maar ik weet ook dat als papa/mama dat (destijds) anders had kunnen doen, dan had hij/zij dat anders gedaan had, daar ben ik van overtuigd.’ Wees ook compassievol naar jezelf en bedenk: het is nooit te laat om te herstellen. Het zal kinderen ontzettend goed doen en je geeft ze een prachtig voorbeeld als je gemaakte fouten erkent en herstelt: het leert ze vertrouwen, eigenwaarde en liefde.

Iris (31) heeft als kind drie scheidingen meegemaakt en is nu de ‘vriendin van papa’. Zij heeft de opvatting dat een scheiding – waarbij het contact met beide ouders blijft bestaan – op de lange termijn niet automatisch leidt tot schade voor kinderen. De hardnekkige problemen zitten in hoe de betrokkenen omgaan met de scheiding. En dat is best wel ingewikkeld.

Belangrijk: haar blogs zijn een mengeling van eigen ervaringen en ervaringen met haar gedeeld door anderen en verwijzen niet één-op-één naar mensen uit haar eigen omgeving.

Lees ook de andere blogs van Iris.