Femicide: de rode vlaggen

Partnergeweld wordt niet alleen gepleegd van mannen op vrouwen. Het komt in alle mogelijke combinaties voor. Maar bij het overgrote deel van de partnermoorden gaat het wel degelijk om mannelijke plegers en vrouwelijke slachtoffers. In dit geval spreken we van femicide, de moord op een vrouw.

Jaarlijks worden wereldwijd tienduizenden vrouwen vermoord door hun partner of ex-partner. Maar hoe zit dat bij ons? Wat zijn de rode vlaggen? En kunnen we er iets aan doen? Want dit zijn niet louter statistieken. Het gaat om levens, verhalen en toekomsten die weggenomen zijn.

Dark Number

In Nederland (maar ook in België) wordt om de paar dagen een vrouw vermoord, vaak door haar partner of ex-partner. Volgens de Nederlandse Femicide Monitor, een publieke databank over vrouwenmoord, ligt het jaarlijkse aantal femicides in Nederland niet rond de 25, zoals lang werd gedacht, maar rond de 50. 

Onderzoekers zijn het erover eens dat er een groot dark number bestaat en dat de werkelijke cijfers van femicide nog veel hoger liggen. Dat kan geconcludeerd worden uit het feit dat de meeste slachtoffers van partnergeweld geen hulp zoeken: slechts een derde van hen praat erover met een maatschappelijk werker, psycholoog of huisarts, slechts zo’n 13% stapt naar de politie en minder dan 3% zoekt contact met Veilig Thuis, het landelijke netwerk voor geweldssituaties. 

Waar er twee vechten …

Er heerst nog altijd de algemene overtuiging dat partnergeweld/femicide het exclusieve probleem van een koppel is en dat het niet het gevaarlijke, weldoordachte gedrag van een individu kan zijn. Toch klopt de inschatting “Waar er twee vechten, hebben er twee schuld” niet altijd. 

In een relatie met intieme terreur gaat het om een patroon waarbij de pleger de grenzen steeds verder opschuift, isoleert, verwarring sticht door gaslighten, uitputten en angst inboezemen. Het gaat om systeem waarbij het (fysieke of niet-fysieke) geweld wordt herhaald en gestaag opgedreven, met als belangrijkste doel volledige controle te verwerven. Wanneer deze controle wegvalt of zelfs maar dreigt weg te vallen, kan het levensgevaarlijk worden.

Werd het echt zwart voor zijn ogen?

Het gebeurt soms dat een pleger aan een geestesziekte lijdt en door het lint gaat, maar de meeste mensen die geestesziek zijn gaan nooit door het lint en vermoorden hun partner niet. Daarnaast denken we al te vaak dat iemand wordt vermoord omwille van ontrouw of jaloezie, dat het slachtoffer heeft bijgedragen aan haar eigen dood, dat ze het onheil over zichzelf heeft afgeroepen. Maar jaloezie of bedrog is zelden de ware reden om iemand te doden. 

In een relatie van intieme terreur is de meest voorkomende reden tot moord het verlies van controle, meestal als gevolg van een relatiebreuk, want alleen de pleger kan de relatie beëindigen, op het moment en de manier die hem uitkomt. Zijn partner heeft dat recht niet. Wanneer zij dan toch beslist niet langer zijn eigendom te zijn, is hij woedend. Hij heeft helemaal geen gebroken hart, maar is rancuneus en voelt zich gerechtvaardigd bij zijn beslissing haar te straffen. Op het moment van de moord wordt het niet zwart voor zijn ogen en lijdt hij niet aan zinsverbijstering, zoals hij iedereen wil laten geloven. Neen, hij plant de moord en weet heel goed wat hij doet. 

Controle en andere rode vlaggen van femicide

Partnermoord wordt meestal gepleegd na een scheiding of de dreiging van een mogelijke breuk. Volgens onderzoek verhoogt de combinatie van controle, (fysiek of niet-fysiek) geweld en scheiding het risico op partnermoord met 900%. Het is niet de mate van fysiek geweld dat de moord voorspelt, maar wel de mate van controle. Toch wordt het gevaar van iemand die er alles aan doet om volledige controle over de partner te krijgen én te behouden nog altijd onderschat. Ook bij oproepen aan de hulpdiensten wordt vaak niet gezien wat er echt aan de hand is. Men denkt dat het koppel een beetje ruzie had en ziet het als een incident in plaats van als een patroon dat fataal kan aflopen. 

Dankzij het levenswerk van de Britse criminologe Jane Monckton Smith (auteur van ‘Gevaarlijke relaties en hoe ze eindigen in moord’) is partnermoord/femicide in een context van intieme terreur en dwingende controle de gemakkelijkst te voorspellen moord, want ze volgen allemaal hetzelfde patroon. Gelukkig zijn er heel wat rode vlaggen die je kan herkennen. De lijst van rode vlaggen is lang, maar dit zijn de belangrijkste:

Rode vlaggen

Voor het slachtoffer

Je partner:

• gedraagt je anders in het bijzijn van je partner
• is extreem jaloers
• ziet je als zijn bezit
• isoleert je van vrienden en familie
• controleert je doen en laten 
• oefent druk op je uit om dingen wel of niet te doen
• dreigt met geweld of zelfmoord
• dwingt je tot seks
• belaagt je (stalkt je)
• mishandelt de huisdieren 
• doet een poging tot verwurging, verstikking of verdrinking

Voor jou

• past je aan om problemen te vermijden
• bent bang om een einde te maken aan de relatie
• bent bang voor je leven

Voor professionals

• lichamelijk letsel
• psychosomatische klachten
• eetstoornis of middelenmisbruik
• moeilijk oogcontact
• (bijna) nooit alleen naar een afspraak komen  
• afspraken op het laatste moment afzeggen
• aanwijzingen van niet-fatale verwurging

Niet-fatale verwurging verdient speciale aandacht. Het is immers de meest voorkomende levensbedreigende vorm van mishandeling bij partnergeweld. Het wordt ‘het visitekaartje van een moordenaar’ genoemd. Niet omdat het eens per ongeluk fout afloopt, maar omdat mensen die verwurging als een controletactiek zien eerder geneigd zijn hun partner opzettelijk te doden. 

Mogelijke gevolgen van niet-fatale verwurging zijn onder meer schildklierproblemen, vroege dementie, traumatisch hersenletsel, beroerte, toevallen, motorische en spraakstoornissen, incontinentie, verlamming, chronische angst, PTSS, depressie, neigingen tot zelfmoord, dissociatie, geheugenverlies, verhoogde agressie of halsslagaderschade. Hulpverleners moeten bij deze aanwijzingen dus altijd aan de patiënte vragen of haar partner haar weleens bij de keel heeft gegrepen. 

Voor omstanders

Niet alle signalen wijzen per se op intieme terreur en het gevaar op partnermoord, maar hoe meer signalen, hoe gevaarlijker de situatie is. Merk je het volgende op? Het slachtoffer:

• is vaak moe, verstrooid of droevig 
• is minder zelfzeker dan vroeger
• heeft geen sociale activiteiten meer 
• kijkt altijd naar haar partner voor toelating 
• vraagt hem altijd om toestemming 
• heeft geen eigen mening 
• gedraagt zich anders met hem in de buurt
• zoekt excuses voor zijn gedrag 
• hemelt hem bovenmatig op
• is minder gemakkelijk bereikbaar dan vroeger
• doet alles samen met hem 
• is erg onzeker en haalt zichzelf naar beneden 
• wordt constant gebeld of geappt worden om te weten waar ze is of wat ze doet

Zoek op tijd hulp

Vertrekken doe je best niet ondoordacht. Je hebt hulp en een plan nodig. Doorbreek je stilte en praat met iemand die je vertrouwt, zoals een familielid of je huisdokter. Stel samen met een gespecialiseerde advocaat een veiligheidsplan op. En ga nooit terug voor een laatste gesprek, ook niet als je denkt dat je ex een peperkoeken hart heeft. Het zou weleens letterlijk jullie laatste gesprek kunnen zijn. Alle hulpkanalen in Nederland en Vlaanderen vind je hier: https://ap.lc/IYSCF.

door Triene-Mie Le Compte

auteur van ‘Als liefde overleven wordt – de vele gezichten van partnergeweld’

Bronnen

Documentaire ‘Invisible Scars: When Falling in Love Gets You Killed’ door Soraya Ech Chentouf, waarin Lena Olivier getuigt over de moord op haar zus, Triene-Mie Le Compte over 20 jaar partnergeweld en haar ontsnapping aan femicide, en Pascale Franck, experte gendergerelateerd geweld en intra-familiaal geweld, Vice President European Family Justice Center Alliance https://youtu.be/b5LoY_r6Gtk?si=volf1Orl1PjwfjUT

Interview met Professor Jane Monckton-Smith (VRT NWS) https://www.youtube.com/watch?v=qeJYB8LvViI

Boek ‘Als liefde overleven wordt – de vele gezichten van partnergeweld’: Als liefde overleven wordt (Engelse versie Surviving Love)

Boek ‘Gevaarlijke relaties en hoe ze eindigen in moord’, Jane Monckton Smith