Interview Rick de Leeuw en Erik Jan Harmens

“Echte Mannen Scheiden Niet”. Maar het zijn toch overduidelijk twee Echte Mannen die een, wederom overvol, Dauphine in Amsterdam binnen wandelen. De twee boomlange mannen nemen ons, als Echte Dichters met bloemrijk taalgebruik, mee in hun verhaal. Rick de Leeuw (schrijver en dichter, voorheen zanger Tröckener Kecks) en Erik Jan Harmens (schrijver en dichter) belandden enkele jaren geleden tegelijk in een echtscheiding en schreven elkaar via email en sms, “poëzie over katers, liefdesverdriet, manmoedigheid, vriendschap en een wankel toekomstperspectief”. Strofe voor strofe schreven zij gezamenlijk aan de bundel “Echte Mannen Scheiden Niet”. Vrienden waren Rick en Erik Jan al. Door het samen schrijven zijn zij Echte Vrienden geworden.

 

Zolderkamers en slechte wijn

“Schrijven kan een manier zijn om inzicht te krijgen in een situatie. Hoe is het zo gekomen, kan ik hier iets uit leren”, begint Rick. Vele uren praten op zolderkamers, met veel hele, héle, slechte wijn, hebben een band gesmeed. Erik Jan en Rick hebben zelfs overwogen samen een pand te kopen. “Een pand met plaats voor een man of 10, met talent, kracht en scheppingsdrift, een groeiplek, een baken van licht in sombere tijden. Een mentale commune. De symboliek was kennelijk al genoeg want het is nooit gebeurd”, concludeert Rick.

Na 1,5 jaar “on the run” te zijn geweest, tijdje bij een vriend, dan weer een zolderkamer bij zijn zus, is Erik Jan in een eengezinswoning in Amstelveen gaan wonen. Om de paar dagen woonden de kinderen (nu 11 en 13 jaar) bij hem. “Dat huis was zó ver weg, helemaal aan het einde van de tramlijn, verschrikkelijk. Ik wilde er weg, ik heb er niets aan gedaan om er mijn plek van te maken. Maar toch was het ook een veilige plek. De dagen dat ik alleen was kwam er niemand, bleven de gordijnen soms dicht en kon ik tot rust komen. Rick is één van de weinigen die in dat huis is geweest. Het leven uit een tas is louterend. Een leeg huis is schrijnend maar leerzaam. Je raakt de bodem, bijna veertig was ik, en ik leefde als student… ergens genoot ik er ook van, veel lager kan het niet.”

Je bent overal niet, maar hier wat minder (Music for the millions)

Erik Jan is daarna teruggekeerd naar zijn vrouw. Zij vertrok op haar beurt 5 weken later, maar is na een periode weer teruggekomen en nu zijn zij al weer ruim een jaar samen.

“Alles was dus tijdelijk, achteraf zou je kunnen zeggen dat ik onbewust onderweg ben geweest om weer terug te komen.”

Voor Rick was de eerste tijd rommelig. Als 18-jarige woonde hij, na het overlijden van zijn ouders, bij zijn zus op zolder. “25 jaar later was de zolderkamer van mijn zus opnieuw een vluchtheuvel. Een mooiere zolderkamer inmiddels, dat wel. Maar er stond met onzichtbare verf mislukt op de muur gekalkt. Je staat niet iedereen toe de volle omvang van je falen te aanschouwen. Erik Jan stond ik dat toe. Je zit in de donkerste put, waar je uit moet klimmen. Ik vond het moeilijk om van die zolder af te komen. Het is ook wel veilig. Je weet dat je niet terug kan, maar je moet nog de kracht verzamelen om door te gaan. Een pas op de plaats, die niet te lang mag duren. Na een paar maanden kon ik tijdelijk naar een mooi huis op de Herengracht. Daar konden mijn zoons (nu 16 en 19 jaar) weer om de week bij mij wonen. Ik heb daar maniakaal een nieuw huis gecreëerd, alles geschilderd. Later pas besef je dat dat nodig was. De dag dat mijn zoons weer bij mij kwamen wonen, was een bevestiging dat het weer aan het lukken was. Ik ben daar sterker door geworden. Als alles wat kwetsbaar is, is geraakt, maakt dat je op een vreemde manier onkwetsbaar.”

De bodem van de put

“De bodem is verder niet interessant, je tikt hem aan en gaat er weer vanaf.” Erik Jan had, hoe pijnlijk ook, die ervaring niet willen missen. “Daarvoor was ik ervan overtuigd dat ik bepaalde dingen heel goed kon, ik was blasé. Nu weet ik dat ik er hard voor moet werken. Het heeft mij veranderd van een somber mens in een optimistisch mens. Ik ben vriendschap meer gaan waarderen. Het was niet leuk, maar wel louterend. Veel mensen zijn niet op de bodem geweest, maar ik zou het ze bijna gunnen.”

Ook Rick is blij met de uitkomsten van de weg die hij heeft afgelegd, al had hij de weg zelf graag overgeslagen. “Er is een fellere realiteit ontstaan. Alles lijkt intenser, helderder. Ik waardeer en begrijp sommige dingen nu veel beter. En dan bedoel ik niet de kleine dingen waar je zogezegd zo gelukkig van kan worden, fuck de kleine dingen. Juist de grote dingen begrijp ik beter, verdriet, wanhoop, vreugde, vriendschap, euforie. Het is niet erg om teruggeworpen te worden op jezelf.”

Er bestaat geen kapotst, het kan altijd kapotter (Music for the millions)

“De onomkeerbaarheid heeft mij gefascineerd”, zegt Erik Jan. “Dat in het koudst van de strijd de persoon waarmee je zo verenigd was, ineens zo ver weg is. Liefde verandert in haat, het is heel confronterend en pijnlijk om te merken dat zoiets kan. Alles is stuk. Dat is heel heftig. Uiteindelijk is alles weer goed gekomen. Liefde en haat staan kennelijk dicht bij elkaar.”

Rick benadrukt dat je het spook van zelfmedelijden op afstand moet houden. “Onze bundel ‘Echte mannen scheiden niet’ is niet klagerig of verwijtend. Je voelt wel de wanhoop, maar het wordt nooit: ‘ahh kijk mij nou op die bodem’. Je weet dat je als vader nodig bent, als buurman, als schrijver, als wielrenner, als zanger. Soms heb je natuurlijk het gevoel dat je leeg bent. Het vreet zowel fysiek als emotioneel behoorlijk veel energie. Dan ga je 2 dagen ondergronds. Erik Jan begreep dat.”

Zacht schreeuwen en hard fluisteren

Ze zijn beide stellig, “het is onzinnig om nu al te zeggen wat de kinderen er aan over zullen houden”. Erik Jan zegt “je kan heel zacht schreeuwen”, waar Rick aan toevoegt, “en oorverdovend fluisteren”. Je kan alleen je best doen.

Maar hoe vertellen we het de kinderen? Ik stel voor in het Nederlands. Ik stel voor door jouw en mijn mond. Jij steekt ‘m aan en ik zeg boem. Daar gaat de zon. Bar-dancing here I come. (Babyvet)

“Je trouwt niet met het idee, dat ga ik ooit ten gronde richten”. Rick legt uit dat dit ten grondslag ligt aan de titel. “Je trouwt, wordt vader en bent ervan overtuigd dat het jou wel gaat lukken. Scheiden is iets voor anderen, dat doe je niet, je begint aan iets en je maakt het af. Ik ben een loyaal mens, ik heb 20 jaar in een band gezeten en ben 25 jaar getrouwd geweest, je houdt vol. Echte mannen scheiden niet! De worsteling die achter die titel zit, daar gaat deze bundel over, dat gevecht wordt in de bundel geleverd.“

Erik Jan voegt daar aan toe, “je houdt heel lang de hoop dat het tij zal keren. Je zoekt verklaringen of substituten, een Foster parents kindje, een tweede huisje”.”We nemen een boot!” Roepen zij in koor.

Lofzang

Wat heeft de vriendschap de mannen gebracht? Rick begint een lofzang op Erik Jan, “hij kan heel goed analyseren. Als een wiskundige bijna. Hij heeft een heldere röntgenblik op het leven. Ik zie alleen wat heel dichtbij is, wat ik kan aanraken. De rest staat on hold tot ik daar weer ben. Ik heb nu in ieder geval het besef dat er een andere blik bestaat, die verder reikt dan direct dichtbij. Dat geeft rust in mijn chaotisch brein.”

“Ten volle te leven”, dat is wat ik van Rick heb geleerd. “Ik kon dat niet en het maakt mij gelukkiger om het wel te doen. Ik was een in zichzelf gekeerde man, ook fysiek, met hangende schouders. Nu heb ik geleerd om adem te halen. Ik ben klaar voor de dingen die op mij afkomen. Ik leef meer vanuit mijn hart. Ik beleef ook de dieptepunten zuiverder. Niet langer de verschrikkelijke middle of the road man. “

Het Boek Echte Mannen Scheiden Niet

De reacties op het boek zijn, ook vanuit de literaire wereld, heel positief. “Dat was best spannend, want het wijkt behoorlijk af van ons andere werk”, vertelt Erik Jan. Het nodigt mensen kennelijk ook uit tot het vertellen van persoonlijke ervaringen. De mannen vertellen te hebben voorgelezen op de Margriet Boeken Manifestatie en met plezier de enthousiaste reacties in ontvangst te hebben genomen. Zij merken dat vooral vrouwen het boek voor anderen kopen, “voor een vriend die gescheiden is of wil gaan scheiden, voor een ex of een nieuwe vriend. Het wordt kennelijk gegeven op een relatiebestendigende, waarschuwende, manier. Terwijl het geen handleiding voor een beter leven is. Absoluut niet. Het is een relaas van een worsteling. Natuurlijk kunnen mensen zich er in herkennen. Maar dat ligt puur bij de lezer, wij hebben er niet die intentie mee gehad”, aldus Rick. ” Het boek moest er gewoon komen.”

Afgerukte pleisters

“Je wilt een zachte landing voor je kinderen. Maar je weet nog niet of dat gelukt is. De tijd zal het leren.” Erik Jan vertelt dat hij nooit zijn diepste emoties met de kinderen heeft gedeeld, “papa is nu toch zó depressief…”. “ Als zij er waren moest ik er natuurlijk wel wat van maken. Zij maakten mij ook wel weer vrolijk. Het eerste half uur als ze weg waren voelde ik schmertz, als een pleister die je afrukt, maar daarna kon ik als een diva op de bank liggen. Het was alles of niets, dat past wel bij mij.”

De zoon van Erik Jan is autistisch en heeft veel behoefte aan duidelijkheid. De zorg is intensief. De boosheid en het wantrouwen van zijn dochter begrijpt hij, “gaan jullie nou wéér uit elkaar”. Hij voelt niets voor geforceerde gesprekken, maar biedt de gelegenheid om vragen te stellen. Uiteindelijk willen de kinderen vooral weten, wanneer ben ik bij wie, wanneer zie ik mijn vriendinnen, blijf jij verder zoals je bent en is er verder geen onheil te verwachten? Praktische vragen verdienen heldere antwoorden.”

Waar ging het mis, ergens rond de commode. Of nee, later, toen we het Tarvo moutbrood in blokjes sneden. Of nee, eerder, toen ik vergat dat ik je nog niet kende. En waarom begrijpt elke andere vrouw me dan verdomme wel? (Babyvet)

Rick’s visie is dat je als vader je kinderen het leven cadeau geeft. “Dan kan je zelf niet zeggen, ik vind er zelf niets aan. Dan maak je dat cadeau tot een vergiftigd geschenk. Je wilt dat ze juist de mogelijkheden zien. Hoe rottig het soms ook is, het is toch de moeite waard. Obstakels overwinnen is een deel van het leven. Als je valt, sta je op en schud je het stof van je jas en ga je door. Dat moet je als vader uitstralen. Dus ga je niet verslagen in een hoekje zitten. Ik hou veel van mijn kinderen, maar zij zijn veel groter in mijn leven dan omgekeerd. En dat is goed. We hebben een fijn huis met z’n drieën, daar ben ik blij mee en trots op. Ik heb ze overigens wel op het hart gedrukt om als zij verwijten hebben, die te maken voordat ze het huis uitgaan. Daar moeten ze niet een heel leven mee rondlopen.”

De scheiding heeft Rick een completer beeld van de ontwikkeling van zijn zoons gegeven. “De rolverdeling valt weg, je moet ineens alles doen. Ik vond dat een verrijking. Ik heb heel lang in een band gezeten en voerde door de week eigenlijk geen flikker uit. Schreef ’s ochtends wat, haalde de kinderen tussen de middag op, bakte eieren en pannenkoeken met ze en in het weekend had ik 2 optredens. Maar dingen als ouderavonden en zwemles, dat deed mijn vrouw. Nu is het de ene week niets en de andere alles. Dat maakt het leven completer.

Het plafond

Hoe moet het verder met hun vriendschap? Daar maken zij zich geen zorgen over. De vriendschap is intens en bestendig. Het lijkt hen allebei leuk om samen nog eens iets te doen, maar er is geen plan. Een “Echte Mannen Scheiden Niet, deel 2” is uitgesloten. Het boek is in 7 jaar tijd geschreven. De kans dat ze, met wie dan ook, ooit nog eens in zo’n langlopend project terechtkomen achten ze zeer klein. De optredens die ze nu regelmatig samen doen, verlopen succesvol en doen ze erg graag. Het podium is de plek waar zij zich allebei goed voelen.

Tot slot wordt er nog wat gemijmerd over het plafond als thema. Rick: “Het plafond is net zo moeilijk om aan te raken, je weet niet of iets het plafond is. De bodem levert een rijk pallet aan vormen wanhoop op. Geluk daarentegen sluit alles uit, als je gelukkig bent grijp je niet naar een pen. Geluk is literair saai, pas bij struikeling wordt het interessant.”

Voor dovemansoren

Gevraagd om een laatste advies zegt Erik Jan, “realiseer je dat je op de bodem bent als het zo is”.

Rick voegt daar aan toe, “Kijk om je heen als je op de bodem zit. Ook op die dorre vlakte is veel uitzicht en ruimte. Hou zelfmedelijden buiten de deur. Maar juist als je goede raad nodig hebt, luister je niet. Ik herken dat maar al te goed. En als het om herkenning gaat, koop dan onze bundel.”

Dat lijkt ons een prima advies! Het is een bundel die je zo nu en dan zal pakken om nog eens een paar zinnen te proeven. Zinnen die, zelfs naast héle slechte wijn, recht overeind zullen blijven.

Echte Vrienden zijn en blijven het, Echte Dichters ook én Echte Mannen.