Wij beginnen toch een beetje gespannen aan ons gesprek met Frénk van der Linden, gelauwerd journalist (Volkskrant, NRC), schrijver (Tot op het bot – gesprekken over ziel en zaligheid, omschreven als de interviewbijbel) en programma maker (Kunststof, Altijd Wat). Na de ontdekking dat hij ook masterclasses interviewtechniek geeft aan redacties van kranten, tijdschriften, radio- en televisieprogramma’s, is de spanning bij ons, tamelijk onervaren interviewsters, nog iets verder opgelopen. Maar na zijn geruststellende uitnodiging: “stuntel maar raak”, springen wij in het diepe.
Verloren band
Wij spreken Frénk naar aanleiding van de documentaire “Verloren band”, die hij in 2009 samen met regisseur Gisèla Mallant maakte. De ouders van Frénk scheidden veertig jaar voordien, op bittere wijze. Als in 2007 bij zijn moeder de ziekte van Alzheimer wordt geconstateerd, beseft Frénk dat het moment voor een laatste poging tot verzoening is aangebroken.
Make love not war
Terugkijkend wilde Frénk door de film zijn ouders de boodschap “make love not war” meegeven. Hij licht toe: “Als je zelf goed uit een conflict wilt komen is het grappig genoeg het allerbeste om je zo sterk mogelijk in die ander te verplaatsen. Als je probeert te snappen wat die ander doormaakt en beweegt, is de tegenpartij vrijwel altijd in staat een beweging naar jou te maken. Dus de altruïstische daad, jezelf verplaatsen in die ander, is eigenlijk het meest profijtelijk voor jezelf.”
Deze altruïstische houding heeft de vader van Frénk niet bepaald aangenomen. De moeder van Frénk werd verliefd op een andere man en verliet uiteindelijk het gezin. “Mijn vader was zo gewond dat hij zich niet anders kon gedragen dan als een asshole eerste klas, realiseer ik mij nu. Ik geef ontzettend veel om hem, maar hij heeft karaktertrekken die ik verafschuw en die ik terugzie in mijzelf. Egocentrisch, snel gekwetst. Daarnaast is mijn vader een warme, charmante man. Mensen zijn niet één dimensionaal. In de tijd van de scheiding overheersten de slechte trekken van mijn pa. Hij was een klauwend dier, dat probeerde zichzelf te redden. Hij dacht dat dát hem het meest zou brengen, maar het maakte de wond alleen maar groter. Dat was voor alle betrokkenen, voor hemzelf, voor mijn zus en mij heel slecht.”
Clever en oliedom
Frénk heeft in het hele drama rondom de scheiding een rol gespeeld, waar hij met een zekere trots, maar ook met gene op terugkijkt. Hij schreef toen hij een jaar of twaalf was, uit eigen beweging – mede uit naam van zijn jongere zus Desiree – een brief aan de advocaat van zijn moeder en aan de rechter. “Dat was in feite het eerste artikel dat ik ooit heb geschreven. Het was meteen ook het slechtste artikel dat ik ooit heb geschreven, het was totaal eenzijdig. De boodschap was: mijn moeder is de schuld van alles en mijn vader is een prima vent, wij willen háár nooit meer zien en willen bij hem blijven wonen. Het was vrij clever en stoer dat ik het deed, maar tegelijk angstig en oliedom.”
Frénks moeder verliet het gezin definitief nadat zij een aantal keren was teruggekeerd, uiteindelijk belandde zij in een inrichting. “Er was ontzettend veel pijn. Maar daar wil ik mij niet achter verschuilen. Ik had het ook toen al iets evenwichtiger kunnen bekijken. Natuurlijk, ik was jong, maar als je jezelf zo slim vindt…. “ Hij heeft de brief buiten zijn vader om verstuurd. De betreffende rechter heeft zich een middag over Frénk en zijn zus ontfermd. “Met een fles chocomel op tafel, vertelden wij ons verhaal. Later realiseerde ik mij dat hij wilde checken of ik de brief echt zelf had geschreven. Kort daarop zijn wij aan mijn vader toegewezen. De rechter kon niet voorzien dat dit er toe zou leiden dat wij mijn moeder tien jaar op de brandstapel hielden. De verwachting was natuurlijk; ze gaan het over een tijdje wel plooien. Mijn moeder heeft zich ook niet gerealiseerd dat ze ons écht kwijt zou raken. Zij heeft ook dingen fout gedaan, zeker, ze is soms zelfs meedogenloos geweest. Vooral door, onder de ogen van mijn vader, met die andere man te flirten en zo. Maar in alle simpelheid heeft ze mij in de film terecht een cruciale vraag gesteld, namelijk: waarom mag een vrouw wel van twee of drie kinderen houden, maar niet van twee mannen? Daar rust een taboe op in onze, zogenaamd in monogamie gelovende, samenleving.
Nieuw gezin
Frénk heeft een jaar samen met zijn vader en zijn zus gewoond. “Ik ben in dat jaar volwassen geworden. Ik ben weliswaar blijven zitten in 3 havo, maar ik haalde diploma’s stofzuigen, koken, geld beheren, ik gaf mijn vader zakgeld. Hij was volkomen verzenuwd. Wij waren al blij als hij heelhuids met zijn vrachtauto thuiskwam. Maar eigenlijk was het ook een fijn jaar, er was rust. Met mijn vader ging het langzamerhand beter. Ik ben er trots op dat ik dat heb gekund, trots ook op mijn zusje. En ik vind het knap dat mijn vader er niet aan onderdoor is gegaan. Maar het doet natuurlijk ook zeer als ik er aan terug denk. Zoiets verdwijnt nooit helemaal uit je hoofd en hart.
Vader nam ons gewassen en gekamd mee naar Haarlem, waar mijn moeder bij een hospita woonde, om haar te smeken terug te keren, een mission impossible. Toen heeft vader het op een gegeven moment aangelegd met die hospita. Wij hadden thuis wel gesprekken over de praktische zaken – eten we morgen kippensoep of tomatensoep, weetjewel – maar niet over een nieuwe moeder. Die werd van de ene op de andere dag aangewezen, buiten ons om. Dat viel niet goed bij Desiree en mij, wij konden ook niet goed met haar opschieten. Zij nam twee jongens mee, die twee, drie jaar ouder waren dan ik en dochter in de leeftijd van mijn zus. Een groot gezin in een klein huis, dat was geen feest. Het werd vrolijker toen mijn vader en Greet een kindje kregen. Maar, tot overmaat van ramp, verongelukte dat kindje na twee jaar. Dat heeft de bitterheid van mijn vader verder versterkt.”
Onmacht
Verschillende factoren leidden er toe dat Frénk na zo’n tien jaar weer contact opnam met zijn moeder. “Toen ik voor het eerst zelf een serieuze relatie kreeg, rond mijn twintigste, merkte ik dat als je ruzie hebt, je nooit 100% gelijk of ongelijk hebt. Het is altijd veel ingewikkelder dan het in eerste instantie lijkt. In die periode kwam stukje bij beetje het besef dat het tussen mijn ouders ook niet zo zwart wit kan zijn geweest. Die conclusie stel je dan een tijd uit, je wilt het niet onder ogen zien. Het hele bouwwerk, het verhaal dat je innerlijk hebt geschreven, wordt ondergraven. Ik had ook een zekere schijterigheid om mijn ongelijk te erkennen, mijn vader af te vallen en hem en zijn nieuwe vrouw er mee te confronteren. Maar als je dan op je 20ste ministers interviewt en kennelijk zo’n intelligente meneer bent, gaat het wringen dat je je laat leiden door dergelijke angsten. Ik heb daarna geleerd dat je door je angst heen kan stappen. Het is een muur die niet bestaat.”
De toenmalig aankomend echtgenote van Frénk zocht contact met zijn moeder. Toen hem via een ander kanaal ook een verzoek om contact van zijn moeder bereikte, viel dat in vruchtbare aarde.
Frénk is zichtbaar ontroerd als hij aan de eerste ontmoeting terugdenkt. “Dat was een fantastische middag! Het allereerste wat ik dacht of voelde, toen ik mijn moeder na tien jaar in de armen sloot, was: zo ruikt alleen mijn moeder. Als een dier besefte ik, dit is de enige moeder die ik heb, aan deze borsten heb ik gelegen. Heel puur en heel mooi. Én heel fijn om haar weer te zien en om te zien hoe ze op mijn zus en mij reageerde. Wat is het zonde dat wij tien jaar hebben verspeeld, wat een onmacht!”
Verzoening
Als je de documentaire bekijkt valt op dat Frénks vader nog steeds stapel is op zijn ex vrouw. “De eerste avond dat zij na 40 jaar weer bij elkaar kwamen was één van de meest fantastische momenten in mijn leven. Mijn vader begon met tegen mijn moeder te zeggen: “jij moet even heel goed naar mij luisteren, já, ik heb nog nooit zoveel verdriet gehad als toen jij bij mij bent weggegaan, já, maar ik ben misschien ook nog nooit zo blij geweest als nu jij hier weer staat! Toen vielen zij elkaar in de armen en konden Desiree en ik er echt drie uur niet tussen komen. Met tranen in onze ogen hebben wij zitten toekijken. Mijn ouders hebben zich echt verzoend, alleen niet in de zin van samenwonen, mijn moeder is nog steeds getrouwd met de man waarvoor zij bij mijn vader is weggegaan. Maar zij bellen elkaar af en toe en zien elkaar op verjaardagen. We eten ook weleens met z’n vieren. Veel mooier dan dit had het niet kunnen aflopen.”
Van Frénks gezicht is af te lezen dat de blijdschap om de verzoening van zijn ouders, enorm is. “Ik heb letterlijk 40 jaar niet kunnen huilen, zelfs niet toen mijn broertje dood ging. Maar op de avond dat mijn vader en moeder elkaar ontmoetten heb ik gehuild als een kind. Het grootste geschenk aan mijzelf is dat ik mij uit die iglo heb bevrijd, door het maken van die film. Het is een enorme doorbraak dat ik de confrontatie ben aangegaan, dat ik mijn gevoelens tegenover mijn ouders heb uitgesproken: ik heb hier pijn van, dit kan zo niet langer, doe iets! Dat er op die doorbraak een verzoening is gevolgd is reden tot onbeschrijfelijke blijdschap.”
Gevolgen
Wat is nou het effect van deze scheiding op het leven van Frénk? “Vertellen jullie het mij maar”, lacht Frénk. Hij heeft zelf een scheiding achter de rug, is kort na de documentaire opnieuw getrouwd en heeft nu met zijn echtgenote een LAT-relatie. Hij heeft geen kinderen. “Hoe weten wij wat de belangrijkste factor is geweest, hoe ik de persoon ben geworden die ik ben? Ik durf er niets met zekerheid iets over te zeggen. Er moet haast wel een verband zijn, want 50% van de gescheiden ouders scheidt zelf ook. Maar als ik probeer vast te stellen hoe het in mijn eigen geval precies zit… Sommigen gaan juist overdreven hechten, waardoor het fout gaat. Anderen kunnen zich nauwelijks hechten en daardoor gaat het fout.” Frénk zet vraagtekens bij het effect van een scheiding op de ontwikkeling van een persoonlijkheid. “Ik geloof amper meer in psychologie, het is geen exacte wetenschap. Het is allemaal gebaseerd op onbewezen theorieën en veronderstellingen. Ik heb meer vertrouwen in biologie, cultuur en economische gronden om gedrag te verklaren. Het nature versus nurture-verhaal is al lang gewonnen door nature voorstanders, een mens wordt veel meer bepaald door genen van ouders, door erfelijkheid, dan door levenservaringen. Begrijp me goed, ik snap dat ieder van ons een verhaal met een kop en een staart maakt van zijn leven – zo en zo zit ik in elkaar, en dat komt door die en die ervaringen -, maar ik zie dat als het bedrijven van literatuur over je eigen leven. Het is een verhaal dat je zelf samenstelt en voortdurend herschrijft.”
Kinderen
Of het een bewuste keuze is dat hij geen kinderen heeft noemt hij de moeilijkste vraag waarmee hij rondloopt. “Eerlijk gezegd weet ik het niet. Ik geniet ontzettend van de dingen die ik doe: ik interview, ik reis veel, ontmoet interessante mensen en besteed daar veel uren aan. Vrijheid is essentieel voor me. Kinderen beperken dat, zeg ik met enige schaamte. Ik heb ook een zekere angst dat de kinderen hetzelfde zou overkomen als wat ik heb meegemaakt. Met mijn ex partner en mijn huidige partner ben ik er, om diverse redenen, niet aan toegekomen. Ik heb vrede met hoe het nu is, het doet geen pijn. Maar om de zoveel tijd keert gedachte terug, is dat nou wel goed? Het feit dat mijn ouders niet met elkaar spraken voelde als een etterende wond, maar dit is meer een litteken dat zo nu en dan trekt.”
Villa Pinedo
Frénk is ambassadeur van Villa Pinedo, een platform voor jongeren waarvan de ouders zijn gescheiden. “Het is in wezen een belangenorganisatie, kinderen zijn kwetsbaar, Villa Pinedo komt voor kinderen op en probeert de ogen van ouders te openen voor de effecten van een scheiding. Kinderen hebben ongelofelijk veel hartzeer als er ruzie is. Als je dat zelf hebt meegemaakt, er sneuvelde nogal eens een ruit bij ons thuis, neem je zo’n ambassadeurschap graag op je.
Relax
“In de driehoek jij, je kind en je partner, is het kind het allerbelangrijkste. Probeer daar ook naar te handelen, zou ik ouders willen voorhouden. Een kind zal al genoeg hebben geleden in de scheidingssituatie en moet daarna zo min mogelijk lijden. Verder moet je het effect ook niet overdrijven, kinderen van gescheiden ouders kunnen een heel goed en gelukkig leven leiden. Relax, de wereld is niet vergaan, probeer het goede te doen, dan komt het met het kind wel voor elkaar. En voor wat betref je ex; maak een geste, behandel hem of haar zoals jijzelf zou willen worden behandeld. Je zult zien dat het gebaar andersom snel zal worden gemaakt en dat is uiteindelijk weer in je eigen belang. Dominee van der Linden heeft gesproken, haha.
Nadat Frénk is vertrokken, klimmen wij uit het diepe, schudden de druppels uit onze haren en realiseren ons dat we niet zijn verzopen. Het voelt goed om door je angst heen te stappen…
REAGEER OP DEZE BLOG