Intercultureel sensitief
een eigenschap van dé interculturele scheidingsspecialist
Intercultureel sensitief wil zeggen dat je naar een cultuur kunt kijken zowel vanuit je eigen referentiekader als vanuit het referentiekader van de ander. Je kunt je in gedachten verplaatsen én je kunt je gedrag aanpassen, zonder je identiteit te verliezen. Je beweegt je met gemak, met respect en met culturele flexibiliteit tussen de verschillende referentiekaders. Interculturele sensitiviteit is dynamisch en niet statisch: het is een groeiproces.
De Amerikaanse antropologen Janet en Milton Bennett onderscheiden zes fasen in het groeiproces van interculturele sensitiviteit: ontkenning, weerstand, minimaliseren, aanvaarding, aanpassing en wederzijdse integratie. De eerste drie fasen zijn etnocentrisch: je ziet jouw eigen cultuur als middelpunt van de werkelijkheid. De laatste drie fasen zijn etno relatief: je kunt jouw cultuur plaatsen binnen de context van andere culturen.
Ontkenning
In de fase van de ontkenning is men zich niet bewust van culturele verschillen. Men heeft hiervoor ook geen begrippenkader. Men doet uitspraken als: ‘Ach, we zijn toch allemaal hetzelfde.’ Men merkt niet veel van andere culturen. Men ziet het nut niet van lessen in interculturele communicatie.
Groeistrategie: maak mensen op een leuke manier bewust van cultuurverschillen. Niet te abstract, maar waarneembaar. Voorbeelden: via maaltijden, kleding, feestdagen en musea.
Weerstand
In de fase van de weerstand is men zich bewust van culturele verschillen, maar andere culturen worden vooral gezien als bedreigend en minderwaardig (wij tegenover zij). Men doet uitspraken als: ‘Ze pakken onze banen af.’ Omgekeerde weerstand bestaat ook: men vindt de eigen cultuur dan minderwaardig. Men doet uitspraken als: ‘Ik schaam me dood voor mijn eigen cultuur.’ Men vindt interculturele lessen vooral zinvol voor ‘de anderen’.
Groeistrategie: laat mensen loskomen uit die wij/zij-polarisatie door ze bewust te maken van de overeenkomsten in plaats van de verschillen. Overeenkomsten worden vaak over het hoofd gezien. Misverstanden tussen culturen ontstaan vaak door het negatieve beeld dat culturen van elkaar hebben. Buitenlandse films en boeken kunnen een geheel nieuwe wereld openen.
Minimalisering
In de fase van de minimalisering is men zich vooral bewust van oppervlakkige verschillen. Men beoordeelt het gedrag van anderen nog steeds vanuit de eigen normen, door de eigen ‘culturele bril‘. Men ziet de eigen normen als universeel in plaats van als culturele programmering. Men is van mening dat de ander veranderd moet worden, dan komt het wel goed. Men doet uitspraken als: ‘Zullen we ze lessen in … laten volgen?’ Men weet dat er andere culturen zijn, maar men vindt dat we deze moeten helpen om meer op ons te lijken. Dan komt het allemaal wel goed. Lessen in interculturele communicatie ziet men vooral als een lijst van do’s en don’ts.
Groeistrategie: maak mensen bewust van hun eigen cultuur en culturele programmering. Zo komt men uit die beperkte etnocentrische visie en meer in de wereld van het cultuurrelativisme. In deze fase kun je theoretische kaders gaan gebruiken, waarin je normen en (basis)waarden van de eigen cultuur kunt plaatsen. Zo gaat men zich realiseren dat de eigen waarden niet universeel zijn.
Aanvaarding
In de fase van de aanvaarding erkent men dat er culturele verschillen zijn in gedrag en waarden, en men waardeert deze ook. Men gaat culturele verschillen zien vanuit het perspectief van de ander en als een bron voor nieuwe oplossingen en ideeën. Zo begint etno relativisme of cultuurrelativisme. Men doet uitspraken als: ‘We zijn gelijk, maar niet hetzelfde.’ Men wil veel leren over andere culturen, maar ook over de eigen cultuur. Men staat open voor lessen in interculturele communicatie.
Groeistrategie: leren kijken naar andere culturen vanuit de culturele programmering van de ander. In de schoenen van de ander gaan staan. Cultureel inlevingsvermogen ontwikkelen. Kortom: culturele empathie – je culturele referentiekader verschuiven. Dit kan door simulaties of rollenspellen, maar ook door in een andere cultuur te wonen en te leven (uitwisselingen). Je kunt culturele empathie alleen ontwikkelen door je te mengen met de lokale bevolking.
Aanpassing
In de fase van de aanpassing vindt interculturele competentie plaats: men is in staat om zich te verplaatsen in het systeem van waarden en normen van een andere cultuur. Men kan die cultuur evalueren vanuit het referentiekader van die cultuur. Men kan ook het eigen gedrag aanpassen aan het systeem van waarden en normen van die andere cultuur. Aanvaarding speelt op kennisniveau: je weet dat het zo is. Aanpassing speelt op kennis- én gedragsniveau: je weet dat het zo is, je voelt het ook én je kunt je gedragen op een wijze die cultureel gezien professioneel is. Je doet uitspraken als: ‘Ik ga mijn aanpak veranderen om dit op te lossen.’
Groeistrategie: oefenen in het veranderen van referentiekaders. Verplaats je mentaal in de normen en waarden van andere culturen. Oefenen met case studies en etno relatieve trainers. Een taal leren helpt, maar je gedrag professioneel bekijken is nog belangrijker. Doe het omdat je het wilt, het is geen wedstrijd wie zich het beste aanpast. Groei vindt in deze fase plaats op persoonlijk, cultureel en professioneel vlak.
Wederzijdse integratie
In de fase van wederzijdse integratie is sprake van culturele flexibiliteit: men is in staat om cultuur te evalueren met behulp van meerdere of bi-culturele referentiekaders. Door het inlevingsvermogen ben je je bewust van je eigen grenzen terwijl je toch een multi- of biculturele identiteit hebt. Je doet uitspraken als: ‘Ik voel me overal thuis.’ Derdecultuurkinderen (TCK’s, of ATCK’s – volwassenen) komen uit huwelijken van gemengde culturen, zijn meertalig opgevoed of zijn opgegroeid in verschillende culturen. Zij kunnen verschillende referentiekaders ontwikkelen en daar vaak goed tussen schakelen, en ook meerdere culturele identiteiten hebben, zolang ze niet gedwongen worden om te kiezen. Groei in interculturele sensitiviteit vindt niet lineair en star plaats, maar dynamisch, cirkelvormig of in meerdere richtingen, stap voor stap of gelijktijdig.
Als interculturele scheidingsspecialist is het van uitermate belang om intercultureel sensitief te zijn om zo beiden partijen die verschillend van culturele achtergrond zijn, te kunnen begrijpen. Naast intercultureel sensitief zijn, is een interculturele scheidingsspecialist ook een culturele codekraker, daarmee bedoel ik, dat de interculturele scheidingsspecialist, ongeschreven en onzichtbare gedragsregels moet (h)erkennen die door partijen in een scheiding wenselijk wordt ervaren. Partijen maken in een scheiding namelijk kenbaar aan de hand van impliciet cultureel gedrag, wat hun behoeftes zijn. De interculturele scheidingsspecialist zal hierin exploreren en de juiste interventies moeten toepassen, wil je tot de kern van het scheidingsconflict doordringen. De interculturele scheidingsspecialist zal verscheidene vaardigheden, zoals interculturele sensitiviteit eigen moeten maken, zodat hij/zij weet welke interventies toegepast moeten worden, deze zijn namelijk van belang om partijen effectief te kunnen begeleiding in hun interculturele scheiding.
Nasrien Goelmohamed
REAGEER OP DEZE BLOG